Βραχυπρόθεσμα, το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών για τις οδικές μεταφορές και τα κτίρια ενδέχεται προσωρινά να οδηγήσει σε ελαφρώς υψηλότερους λογαριασμούς ενέργειας για όσους εξακολουθούν να χρησιμοποιούν εκτενώς ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο, με τις κατάλληλες επενδύσεις, το ΣΕΔΕ2 δεν θα εξασφαλίσει μόνο καθαρότερες πηγές ενέργειας, αλλά και χαμηλότερους λογαριασμούς στο μέλλον.

Είναι αλήθεια ότι, όπως και το αρχικό Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ), το ΣΕΔΕ2 βασίζεται στην αρχή “ο ρυπαίνων πληρώνει”. Κατά τη δημιουργία του συστήματος, οι ανησυχίες για τον έλεγχο των τιμών βρέθηκαν στο επίκεντρο, ώστε να αποφευχθεί η υπερβολική επιβάρυνση των νοικοκυριών. Το ΣΕΔΕ2 διαθέτει πολλούς μηχανισμούς ελέγχου των τιμών, όπως την πρόβλεψη για περισσότερα δικαιώματα εκπομπών τα πρώτα χρόνια, ώστε η εφαρμογή του να ξεκινήσει ομαλά, καθώς και ένα ήπιο ανώτατο όριο τιμής στα 45 ευρώ ανά τόνο εκπομπών για τα πρώτα έτη λειτουργίας του. Αυτό σημαίνει ότι, όταν ξεπεραστεί το όριο τιμών, θα διατεθούν επιπλέον δικαιώματα στην αγορά. Μια τιμή 45 ευρώ ανά τόνο μεταφράζεται σε ελάχιστη αύξηση περίπου 11 λεπτών ανά λίτρο καυσίμου για το αυτοκίνητό και λιγότερο από 1 λεπτό ανά λίτρο για θέρμανση με ορυκτό αέριο.

Επιπλέον, και αυτό είναι καθοριστικής σημασίας, η επιβολή τιμής άνθρακα έχει ως στόχο να ενθαρρύνει την απανθρακοποίηση. Όσοι στραφούν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή και η αιολική, μονώσουν τα σπίτια τους ή επενδύσουν σε τεχνολογίες θέρμανσης και/ή ψύξης υψηλής ενεργειακής απόδοσης, όπως οι αντλίες θερμότητας, είναι απίθανο να δουν υψηλότερους λογαριασμούς καυσίμων ή ενέργειας και μάλιστα ενδέχεται να πληρώνουν λιγότερα από πριν. Μόλις εγκατασταθούν, οι ηλιακές και αιολικές μονάδες ενέργειας λειτουργούν με ελάχιστο έως και μηδενικό κόστος και όταν το αρχικό κόστος κατανέμεται στη διάρκεια ζωής της εγκατάστασης, συχνά αποδεικνύονται φθηνότερες από τα ορυκτά καύσιμα.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Η επένδυση στη μείωση των εκπομπών σε κτίρια και οδικές μεταφορές θα μειώσει την τιμή του ΣΕΔΕ2, καθώς θα μειώσει τη ζήτηση για δικαιώματα εκπομπών, ο αριθμός των οποίων συνδέεται με ένα σταδιακά μειούμενο ανώτατο όριο.

Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές απαιτούν χρόνο και δεν μπορούν όλοι να αντέξουν οικονομικά αυτή τη μετάβαση, ενώ άλλοι, όπως οι ενοικιαστές, δεν έχουν τη δυνατότητα να ανακαινίσουν ή να εκσυγχρονίσουν τα σπίτια τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι ευθύνη των κυβερνήσεων να χρησιμοποιήσουν τα έσοδα που δημιουργούνται από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (και άλλες επιλέξιμες πηγές) για να στηρίξουν όσους χρειάζονται βοήθεια για να ξεκινήσουν τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια μέσω επιδοτήσεων και άλλων προγραμμάτων, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικά στοχευμένων ανακαινίσεων, των προσιτών επιλογών μεταφοράς με μηδενικές εκπομπές, όπως η κοινωνική μίσθωση οχημάτων και μέσα μαζικής μεταφοράς, και της προσιτής χρηματοδότησης για καθαρή θέρμανση και ψύξη.

Για τα ευάλωτα νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν προσωρινές ή πιο μακροπρόθεσμες δυσκολίες, όπως ο κίνδυνος να περιέλθουν σε ενεργειακή φτώχεια, το ΣΕΔΕ2 διαθέτει μηχανισμούς στήριξής, όπως το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα, το οποίο πρέπει να ενισχυθεί με πρόσθετα έσοδα από το ΣΕΔΕ2.

Αυτό θα διασφαλίσει ότι η ενεργειακή μετάβαση είναι δίκαιη και δεν αφήνει κανέναν πίσω.

Όπως διαφαίνεται από το Transport and Environment, η κυμαινόμενη τιμή των ορυκτών καυσίμων τα τελευταία χρόνια παραμένει κατά πολύ υψηλότερη από την τιμή του ΣΕΔΕ2 που είναι τουλάχιστον 100 ευρώ ανά τόνο CO2. Αυτό υπογραμμίζει το γεγονός ότι ο πραγματικός κίνδυνος δεν είναι η τιμή του διοξειδίου του άνθρακα, αλλά η συνεχιζόμενη εξάρτηση από τα βρώμικα καύσιμα, τόσο για το πορτοφόλι μας όσο και για τον πλανήτη.

Τα κτίρια και οι οδικές μεταφορές συνεισφέρουν σε ένα τεράστιο ποσοστό, δύο πέμπτα των συνολικών εκπομπών CO2 της ΕΕ. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις δεν λαμβάνουν επαρκή μέτρα για να μειώσουν αυτό το τεράστιο ανθρακικό αποτύπωμα.

Εδώ μπαίνει το ΣΕΔΕ2. Οι προβλέψεις για το 2030 δείχνουν ότι οι εκπομπές του ΣΕΔΕ2 από οδικές μεταφορές και κτίρια θα μπορούσαν να μειωθούν κατά περισσότερο από 40% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005.

Και πώς θα επιτευχθεί αυτό;

Πρώτον, τα έσοδα που θα προκύψουν από την επιβολή τιμής άνθρακα στα ορυκτά καύσιμα που χρησιμοποιούνται για την λειτουργία κτιρίων και οχημάτων θα επενδυθούν σε λύσεις για το κλίμα που θα μειώσουν το ανθρακικό αποτύπωμα της ΕΕ.

Δεύτερον, αυτή η τιμή άνθρακα θα ενθαρρύνει τη χρήση καθαρότερων τεχνολογιών. Χρόνο με το χρόνο, το ΣΕΔΕ2 θα μειώνει σταδιακά τη συνολική ποσότητα των εκπομπών άνθρακα που επιτρέπεται, καθιστώντας λιγότερο βιώσιμη τη συνέχιση της χρήσης ενεργειακών πηγών που ρυπαίνουν. Μέσω αυτού του συστήματος ανώτατων ορίων, οι εκπομπές το 2030 αναμένεται να είναι 42% χαμηλότερες σε σχέση με το 2005.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι το ΣΕΔΕ2 θα πρέπει να αφεθεί μόνο του να μειώσει τις εκπομπές σε κτίρια και οδικές μεταφορές. Οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει επίσης να εξετάσουν πρόσθετα μέτρα που παρέχουν οικονομικά προσιτές εναλλακτικές λύσεις στα ορυκτά καύσιμα και να αντιμετωπίσουν τον κοινωνικό αντίκτυπο μιας αυξανόμενης τιμής του διοξειδίου του άνθρακα έως ότου αυτές οι εναλλακτικές λύσεις τεθούν σε εφαρμογή.

Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα (ΚΤΚ) αναπτύχθηκε με αποκλειστικό σκοπό την ανακούφιση της πιθανής ενεργειακής και μεταφορικής φτώχειας που μπορεί να προκύψει από τη μετάβαση σε καθαρή κινητικότητα, κτίρια και στέγαση. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να περιμένουν ότι το ΚΤΚ θα σηκώσει όλο το φορτίο μόνο του.

Κατά τον σχεδιασμό του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα, τα κράτη μέλη της ΕΕ συμφώνησαν να περιορίσουν το συνολικό του ποσό σε 86,7 δισεκατομμύρια ευρώ, το οποίο χρηματοδοτείται από 65 δισεκατομμύρια ευρώ που προέρχονται από τα έσοδα του ΣΕΔΕ2 και με πρόσθετη στήριξη 21,7 δισεκατομμύρια ευρώ από τη συγχρηματοδότηση των κρατών μελών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, τουλάχιστον 41 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη δεν μπορούσαν να θερμάνουν επαρκώς τα σπίτια τους το 2022, οπότε, αν και το ΚΤΚ είναι μια ευπρόσδεκτη και ουσιαστική πολιτική που θα συμβάλει σε κάποιο βαθμό στην αντιμετώπιση της ενεργειακής και μεταφορικής φτώχειας, δεν επαρκεί από μόνο του.

Με βάση μια τιμή 45 ευρώ ανά τόνο CO2, μεταξύ 2027 και 2032, τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους πάνω από 200 δισεκατομμύρια ευρώ για κοινωνικές και κλιματικές δαπάνες, επιπλέον του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα.

Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη θα πρέπει να δράσουν χρηματοδοτώντας κοινωνικά στοχευμένες ανακαινίσεις, επιχορηγήσεις και προσιτή χρηματοδότηση για αντλίες θερμότητας και επιλογές μετακίνησης με μηδενικές εκπομπές, καθώς και παρέχοντας προσωρινή εισοδηματική στήριξη κατά τη διάρκεια της εφαρμογής αυτών των μέτρων.

Φυσικά, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών δεν θα πρέπει να βασίζονται αποκλειστικά στα έσοδα από το ΣΕΔΕ2 και το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα για να κινητοποιήσουν δαπάνες για την κοινωνικά δίκαιη απανθρακοποίηση των τομέων, αλλά μάλλον να το θεωρούν ως συμπληρωματικά στοιχεία στο συνολικό μείγμα πολιτικής τους.

Με την εφαρμογή μιας πανευρωπαïκής τιμής στη ρύπανση και τον καθορισμό ενός ανώτατου ορίου στην ποσότητα των διαθέσιμων εκπομπών, το ΣΕΔΕ2 θα επιτρέψει στην ΕΕ να κάνει ένα σημαντικό βήμα προς την μείωση των εκπομπών σε έναν από τους πιο ρυπογόνους τομείς της.

Ωστόσο, το ΣΕΔΕ2 είναι μόνο το πρώτο σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι σημαντικό τα κράτη μέλη να συνεχίσουν την πορεία με τη θέσπιση συμπληρωματικών και πρόσθετων πολιτικών. Τα κράτη μέλη εκτός από τα έσοδα του ΣΕΔΕ2, θα πρέπει επίσης να αξιοποιήσουν και άλλες πηγές χρηματοδότησης, για να εξασφαλιστεί αποτελεσματική δράση για το κλίμα και δίκαιη μετάβαση.

Κατ’ αρχάς, η ΕΕ δεν πρέπει να υποχωρήσει στην εφαρμογή της συμφωνημένης νομοθεσίας, όπως η σταδιακή κατάργηση των κινητήρων εσωτερικής καύσης για τα αυτοκίνητα και η Οδηγία για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων (EPBD). Πέραν αυτού, τα κράτη μέλη πρέπει να προχωρήσουν περαιτέρω και να εφαρμόσουν συμπληρωματικές πολιτικές για το κλίμα για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές, όπως η ανάπτυξη υποδομών καθαρής μεταφοράς και η διεύρυνση των προγραμμάτων ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων.

Κάθε πρόσθετο μέτρο για τη μείωση των εκπομπών στα κτίρια και τις οδικές μεταφορές θα οδηγήσει σε χαμηλότερη τιμή ΣΕΔΕ2, καθώς μειώνεται η ρύπανση. Χωρίς υποστηρικτικά μέτρα για την περαιτέρω μείωση των εκπομπών, η τιμή του διοξειδίου του άνθρακα θα μπορούσε να αυξηθεί σε επίπεδο που να επιβαρύνει άδικα τα νοικοκυριά. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να υπονομεύσει την ικανότητα του συστήματος να αναπτύξει τις προσιτές εναλλακτικές λύσεις καθαρής ενέργειας που αναμένεται να προσφέρει.

Η τιμολόγηση άνθρακα του ΣΕΔΕ2 στοχεύει στα ορυκτά καύσιμα που χρησιμοποιούμε για τη θέρμανση των σπιτιών μας και για την μετακίνηση των αυτοκινήτων μας, τα οποία ευθύνονται για την πρόκληση του 40% των συνολικών εκπομπών άνθρακα στην ΕΕ. Αυτό προκαλεί μεγάλη ζημιά, το κόστος της οποίας επωμιζόμαστε όλοι μας.

Το ΣΕΔΕ2 δεν έχει στόχο να φορολογήσει τους πολίτες, αλλά να εξισορροπήσει το πραγματικό κόστος των ορυκτών καυσίμων με τα οφέλη της καθαρής ενέργειας και να χρησιμοποιήσει τα έσοδα που παράγονται για να επενδύσει στο να γίνουν οι καθαρές εναλλακτικές λύσεις πιο προσιτές. Αν εφαρμοστεί σωστά, στην πραγματικότητα θα επιβαρύνει οικονομικά λιγότερο τους πολίτες με την πάροδο του χρόνου και θα μειώσει την εξάρτησή μας από τα εισαγόμενα καύσιμα, όπως το ορυκτό αέριο και το πετρέλαιο.

Αυτό το μοντέλο τιμολόγησης του άνθρακα λειτουργεί με απλό τρόπο: όσο περισσότερη ρύπανση προκαλείται από τα σπίτια και τις μεταφορές μας, τόσο μεγαλύτερη είναι η ζήτηση για δικαιώματα ρύπανσης και τόσο υψηλότερη θα είναι η τιμή του ΣΕΔΕ2. Όσο πιο γρήγορα τα κράτη μέλη μειώσουν τις εκπομπές τους, τόσο χαμηλότερη θα είναι η τιμή του ΣΕΔΕ2 σε ολόκληρη την ΕΕ. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Πολωνία και την Ισπανία, οι οποίες είναι υπεύθυνες για το 70% των εκπομπών που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ2.

Τα έσοδα πρέπει να δαπανώνται από τα κράτη μέλη για τη μείωση των εκπομπών ή/και την καταπολέμηση των κοινωνικών επιπτώσεων του ΣΕΔΕ2 για τις ομάδες με χαμηλότερο εισόδημα. Τα κράτη μέλη αποφασίζουν πώς θα δαπανηθούν αυτά τα έσοδα του ΣΕΔΕ2, ενώ οι κυβερνήσεις πρέπει να σχεδιάσουν πολιτικές που επιστρέφουν τα χρήματα στους πολίτες μέσω επενδύσεων και εισοδηματικής στήριξης.

Το έργο LIFE Effect προωθεί την αναγκαία δράση για το κλίμα με τρόπο που να είναι κοινωνικά δίκαιος και περιβαλλοντικά αποδοτικός.

Οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη να μειώσουν τις αδικίες που δημιουργεί η τιμολόγηση άνθρακα. Όσο πιο φιλόδοξες είναι οι δράσεις που αναλαμβάνουν τα κράτη μέλη για τη μείωση της ρύπανσης από τον άνθρακα, τόσο χαμηλότερη θα είναι η τιμή του άνθρακα που θα πληρώνουν οι πολίτες.

Επιπλέον, η ΕΕ θα μπορούσε να καταργήσει τα δωρεάν δικαιώματα ρύπανσης αξίας 11,3 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, που χορηγούνται στους μεγάλους βιομηχανικούς ρυπαντές στο πλαίσιο του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών για την παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας, τη βιομηχανική παραγωγή και τους τομείς των αερομεταφορών (ΣΕΔΕ1), και στην επικείμενη αναθεώρησή του, να επεκτείνει την κάλυψη την κάλυψη σε όλες τις εκπομπές της αεροπορικής δραστηριότητας, δημιουργώντας περισσότερα από 1 τρισεκατομμύριο ευρώ έσοδα για δράσεις για το κλίμα. Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων αποτελούν επίσης μια επιβλαβή κατάχρηση χρηματοδότησης που θα μπορούσε να δαπανηθεί για δίκαιη μετάβαση. Μόνο το 2023, οι επιδοτήσεις της ΕΕ για ορυκτά καύσιμα έφτασαν τα 111 δισ. ευρώ, με πάνω από το 60% να συγκεντρώνεται στη Γερμανία, την Πολωνία και τη Γαλλία. Οι επιδοτήσεις της ΕΕ για ορυκτά καύσιμα έφτασαν τα 111 δισεκατομμύρια ευρώ, με πάνω από το 60% να συγκεντρώνεται στη Γερμανία, την Πολωνία και τη Γαλλία.

Ναι στην τιμολόγηση άνθρακα. Αλλά, πρέπει να εφαρμοστεί με κοινωνικά δίκαιο και περιβαλλοντικά αποτελεσματικό τρόπο.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν ενσωματώσει την επιστημονικά τεκμηριωμένη αρχή της μείωσης των εκπομπών στον Ευρωπαϊκό Νόμο για το Κλίμα. Δεσμεύτηκαν συλλογικά στη Συμφωνία του Παρισιού, η οποία υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα μέρη να εφαρμόσουν πολιτικές που στοχεύουν στον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη το πολύ κατά 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Αυτή η συμφωνία για το κλίμα κινητοποιήθηκε από τους οικονομικούς, υγειονομικούς και κοινωνικούς κινδύνους, που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και την ατμοσφαιρική ρύπανση, χωρίς να λείπουν οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, όπως η αυξημένη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων.

Ωστόσο, ορισμένοι πολιτικοί ταραχοποιοί προσπαθούν να πείσουν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβάλλει πολιτικές για το κλίμα στα κράτη μέλη της. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων στην ΕΕ δεν λειτουργεί έτσι.

Το ΣΕΔΕ2 σχεδιάστηκε αρχικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως απάντηση στη νομική ευθύνη για τη μείωση των εκπομπών, καθώς οι προσπάθειες για τη μείωση της ρύπανσης από τις οδικές μεταφορές και τα κτίρια έχουν μείνει στάσιμες.

Στη συνέχεια, η πρόταση του ΣΕΔΕ2 συζητήθηκε, τροποποιήθηκε και τελικά συμφωνήθηκε από τα δημοκρατικά εκλεγμένα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στη συνέχεια, το συμφωνηθέν κείμενο εξετάστηκε από τους δημοκρατικά εκλεγμένους αρχηγούς κρατών στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις σε κάθε κράτος μέλος είναι στη συνέχεια υπεύθυνες για τη μεταφορά του ΣΕΔΕ2 στην εθνική νομοθεσία.

Επιπλέον, το ΣΕΔΕ2 δεν είναι η μόνη πολιτική σε επίπεδο ΕΕ που αποσκοπεί στη μείωση των εκπομπών CO2. Αποτελεί μέρος μιας δέσμης νόμων και μέτρων, γνωστής ως Fit for 55, η οποία στοχεύει στη μείωση των καθαρών εκπομπών κατά 55% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 έως το 2030.

Κάθε λεπτό του ευρώ από τα έσοδα του ΣΕΔΕ2 επιστρέφεται στα κράτη μέλη για τη μείωση των εκπομπών και τον περιορισμό των κοινωνικών επιπτώσεων της μετάβασης της κοινωνίας σε καθαρές πηγές ενέργειας. Αυτό έρχεται σε άμεση αντίθεση με τον μύθο που διαδίδουν όσοι είναι θεμελιωδώς αντίθετοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ότι δήθεν τα έσοδα από το ΣΕΔΕ2 αποστέλλονται στις Βρυξέλλες.

Περίπου το ένα τέταρτο των εσόδων που επιστρέφονται στις εθνικές κυβερνήσεις προορίζεται για την υλοποίηση των εθνικών Κοινωνικών Σχεδίων για το Κλίμα. Τα σχέδια αυτά έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν στοχευμένες επενδύσεις και εισοδηματική στήριξη στους πολίτες που αντιμετωπίζουν ενεργειακή και μεταφορική φτώχεια.

Το υπόλοιπο 75% επιστρέφεται επίσης στα κράτη μέλη για δαπάνες σε «δράσεις για το κλίμα», όπως επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια, θερμομόνωση, πράσινες δημόσιες μεταφορές και εισοδηματική στήριξη σε χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα.

Το ποσό των εσόδων του ΣΕΔΕ2 που επιστρέφεται σε κάθε χώρα είναι ανάλογο του συνολικού αριθμού των δικαιωμάτων ρύπανσης που αγοράστηκαν από τη χώρα αυτή. Όσο περισσότερες εκπομπές εκπέμπει μια χώρα, τόσο περισσότερα χρήματα επιστρέφονται στην εν λόγω κυβέρνηση για τη χρηματοδότηση μέτρων μείωσης της ρύπανσης.

Για να διασφαλιστεί η διαφάνεια και η λογοδοσία, τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλλουν ετησίως έκθεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο δαπανώνται τα χρήματα αυτά, με τα στοιχεία να είναι διαθέσιμα στο κοινό.